استرس و تأثیر آن بر حافظه و یادآوری مطالب

در دوران کنکور، استرس و اضطراب به اوج خود می‌رسد؛ احساسی که نه تنها برای شما، بلکه برای تمام داوطلبان کنکور، آشنا و ملموس است. استرس در حالت طبیعی خود، پاسخی سازگارانه از سوی بدن و ذهن نسبت به شرایط چالش ‌برانگیز است. این استرس، نه تنها نشان دهنده ضعف یا ناتوانی شما نیست، بلکه نشانه‌ای از اهمیت دادن شما به این آزمون و تلاش برای موفقیت در آن است و باید این موضوع را بپذیرید که تنها شما، با این احساسات درگیر نیستید و تمام داوطلبان کنکور، در این دوران پرتنش، با احساسات مشابهی دست و پنجه نرم می‌کنند. آنها نیز نگران، مضطرب و خسته‌اند. اگرچه استرس در دوران کنکور طبیعی است، اما باید توجه داشت که میزان و نوع استرس می‌تواند تعیین‌کننده طبیعی یا غیرطبیعی بودن آن باشد. استرس طبیعی، معمولاً در حد معقولی است و به فرد کمک می‌کند تا عملکرد بهتری داشته باشد. اما استرس غیرطبیعی، می‌تواند بسیار شدید و فلج‌کننده باشد و به جای اینکه نیرو محرکه‌ای برای تلاش داوطلب باشد، باعث کاهش تمرکز، اختلال در خواب، کاهش اشتها و سایر مشکلات جسمی و روانی شود و دیگر جنبه سازنده نخواهد داشت. شایع ترین دلایل استرس عبارتند از:

اهمیت و رقابت در کنکور

برای بسیاری از داوطلبان کنکور تنها یک آزمون نیست، بلکه معیاری برای سنجش توانایی‌ها، ارزشمندی شخصی و حتی آینده‌ حرفه‌ای آنان تلقی می‌شود. درنتیجه وقتی چنین نگرشی دارند، هر خطا یا اشتباه احتمالی، به‌عنوان یک تهدید جدی تلقی می‌شود که این ادراک، احساس استرس شدیدی را در پی خواهد داشت. علاوه بر آن رقابت شدید بین داوطلبان برای کسب رتبه‌های برتر و ورود به دانشگاه‌های معتبر، فشار روانی زیادی را بر آن‌ها وارد می‌کند. رقابت سالم می‌تواند انگیزه‌بخش باشد، اما مقایسه مداوم خود با دیگران تنها استرس و اضطراب شما را افزایش می‌دهد و انرژی و ذوق شما را کور می کند. به جای نگرانی درباره عملکرد دیگران، روی مسیر خود تمرکز کنید و از پیشرفت‌های کوچک خود لذت ببرید. 

محدودیت زمانی

با نزدیک شدن به ماه‌‌های پایانی مسیر کنکور و مرور حجم زیادی از مطالب درسی در مدت زمان محدود، احساس کمبود وقت برای اتمام مباحث باقی مانده و جبران عقب‌ماندگی‌ها استرس را تشدید می‌کند.هر چقدر هم که دیر شروع کرده باشید و تا الآن وقت تلف کرده باشید، بهتر است بدانید که هنوز هم کلی زمان باقی مانده که ارزش تلاش کردن داشته باشد. حتی اگر از ادامه دادن نا امید شده‌اید و به پشت کنکور ماندن فکر می کنید، باید به بهترین نحو از زمانی در اختیار دارید استفاده کنید. نقاط ضعف خود را پیدا کنید، زمان را مدیریت کنید و خودتان را به ساعت مطالعه بالا برسانید.

انتظارات دیگران

خانواده، دوستان و اطرافیان معمولا با نیتی خیرخواهانه انتظاراتی دارند که این انتظارات، استرس و فشار روانی وارد بر داوطلبان را افزایش می‌دهد. جملاتی مانند «تو باید قبول شی» یا «باید تک رقمی بشی » به‌ظاهر انگیزشی هستند، اما در عمل بار سنگینی از ترس و اضطراب را به دوش فرد می‌گذارند.

ترس از شکست

ترس از عدم موفقیت در کنکور و نگرانی از آینده، استرس را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. باید بدانید که افکار شما اعمالتان را شکل می دهند. پس حفظ روحیه حتی بعد از شکست، علاوه بر مقابله با اضطراب می تواند از کاهش بهره وری و کاهش تمرکز هم جلوگیری کند. باور به توانایی‌هایتان نقش مهمی در حفظ اعتماد به نفس و انگیزه دارد در نتیجه افرادی که دارای دیدگاه رشد هستند، به شکست‌ها و اشتباهات به‌عنوان فرصتی برای یادگیری نگاه می‌کنند، آن‌ها اعتقاد دارند که با تلاش مستمر می‌توانند از هر مانعی عبور کنند. این طرز تفکر باعث می‌شود که داوطلبان با استرس و اضطراب ناشی از اشتباهات کوچک مقابله کرده و به پیشرفت‌های خود ادامه دهند.

احساس خستگی

خستگی جسمی و روانی ناشی از ماه‌ها مطالعه مداوم، نداشتن استراحت و خواب کافی می‌تواند تحمل استرس را کاهش دهد و داوطلب احساس ناتوانی داشته باشد. علاوه بر زمان مطالعه، زمان استراحت نیز باید به درستی مدیریت شود. داشتن استراحت‌ کافی برای بازیابی انرژی و جلوگیری از خستگی، بخشی از یک برنامه مؤثر مدیریت زمان است. فراموش نکنید که خواب کافی در این بازه زمانی بسیار مهم است، زیرا باعث بازسازی انرژی و بهبود تمرکز و حافظه می‌شود و کمبود خواب و یا نداشتن خوابی باکیفیت نتیجه‌ای جز افزایش استرس و کاهش عملکرد نخواهد داشت.

بروز علائم جسمانی

استرس تنها جنبه ذهنی و روانی ندارد، بلکه به‌صورت فیزیکی نیز بروز پیدا می‌کند. سردرد، تعریق زیاد، لرزش دست، تهوع، درد معده و حتی تنگی نفس از جمله علائمی هستند که در برخی داوطلبان دیده می‌شوند و می‌توانند مانع از عملکرد طبیعی آن‌ها شوند. در موارد حاد، این علائم می‌توانند به حملات پانیک نیز منجر شوند. توصیه ما به داوطلبان این است که ضمن حفظ آرامش خود، برای کاهش این علائم از مصرف خودسرانه داروهای مختلف قبل از آزمون جلوگیری کرده و از یک متخصص مشورت بگیرید. بر اساس مطالعات انجام‌شده، استرس طولانی مدت می‌تواند منجر به اختلال در الگوی غذایی شود، برخی داوطلبان پرخوری عصبی را تجربه می‌کنند، در حالی که گروهی دیگر به دلیل کاهش اشتها، وعده‌های غذایی اصلی را نادیده می‌گیرند. در این شرایط اهمیت غذای سالم و ورزش منظم چندین برابر می‌شود. شب‌زنده‌داری نکردن، مصرف میوه و سبزیجات، خوردن آجیل و حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت ورزشی یا پیاده‌روی در روز، کلید رهایی از چنگال خستگی و ارتقای قوای ذهنی و جسمی‌تان است.

تأثیر بر حافظه و یادآوری مطالب

یکی از مهم‌ترین پیامدهای منفی استرس شدید، مختل شدن عملکرد حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت است. بسیاری از داوطلبان هر ساله گزارش می‌کنند که در جلسه کنکور، با وجود آنکه بارها مطلبی را خوانده و تسلط کاملی بر آن داشته‌اند; ناگهان در بازیابی آن ناتوان شده‌اند. این مشکل عمدتاً ناشی از افزایش سطح کورتیزول در بدن است که مانع از عملکرد طبیعی نواحی مغزی مرتبط با حافظه می‌شود. شرکت در آزمون‌های آزمایشی منظم، ترجیحاً با شرایط مشابه روز کنکور (زمان‌بندی، دفترچه واقعی، محیط ساکت)، باعث عادت ذهن و بدن به شرایط آزمون می‌شود. این تجربه‌ها، میزان اضطراب ناشی از ناشناختگی روز کنکور را به‌شدت کاهش می‌دهد و ذهن داوطلب می آموزد که چگونه تحت فشار، بهترین عملکرد را ارائه دهد.

کاهش اعتماد به نفس

یکی دیگر از اثرات جدی استرس مزمن، کاهش اعتماد به نفس است. داوطلبی که در ماه‌های منتهی به آزمون تحت فشار روانی مداوم بوده، ممکن است حتی با وجود مطالعه‌ی کافی، احساس کند آمادگی لازم را ندارد. این کاهش اعتماد به نفس، او را در جلسه آزمون دچار تردید و شک می‌کند، و در نهایت ممکن است موجب شود او نتواند از فرصت‌های واقعی آزمون بهره ببرد. این افکار منفی، یکی از اصلی‌ترین منابع تغذیه‌کننده استرس هستند. داوطلبی که مدام با خود تکرار می‌کند «نمی‌رسم»، «شاید خراب کنم»، یا «همه بهتر از من مطالعه کردند »، به‌صورت ناخودآگاه ذهن خود را برای شکست آماده می‌کند. آموزش و تمرین گفت‌وگوی درونی مثبت (مثلا: «من تلاش کافی داشتم و توانمندم»، «ممکن است سخت باشد ولی من آماده‌ام») نقش مؤثری در ایجاد آرامش دارد.

سخن پایانی

کنکور به عنوان یکی از مهم‌ترین آزمون‌های تحصیلی در ایران، صرفا میدان سنجش دانش نیست؛ بلکه معیاری است برای سنجش آمادگی روانی، توانایی تمرکز، مهارت‌های مدیریت زمان و ظرفیت مقابله با فشار روانی. استرس در ماه‌های پایانی کنکور، یک واقعیت غیرقابل انکار است که تمام داوطلبان با آن مواجه می‌شوند. با آگاهی از این موضوع و درک دلایل بروز استرس، می‌توانید با دیدی واقع‌بینانه‌تر به این دوران نگاه کنید و با استفاده از راهکارهای مناسب، استرس خود را مدیریت کرده و به بهترین نحو از توانایی‌های خود در کنکور استفاده کنید. صحبت کردن با دوستان، خانواده، مشاور و روانشناس، به تخلیه احساسات منفی و دریافت حمایت کمک می‌کند درنتیجه آستانه‌ تحمل ذهنی شما فراتر می‌رود و ساده‌تر می توانید از این سد عبور کنید.